Split payment a upadłość podatnika – czy środki z rachunku VAT mogą być włączone do masy upadłościowej?

Czym jest mechanizm podzielonej płatności?

Wprowadzenie w 2019 roku w Polsce mechanizmu podzielonej płatności miało na celu walkę z oszustami podatkowymi. Mechanizm ten zakłada (w zależności od sytuacji podatnika) możliwość bądź obowiązek rozdzielania płatności na stawkę netto, która trafia na rachunek zwykły podatnika oraz na stawkę VAT, która trafia na osobny rachunek VAT. Obligatoryjnie mechanizm rozdzielonej płatności ma zastosowanie przy płatnościach powyżej 15 000 zł lub równowartości tej kwoty w innej walucie.

Prawo podatkowe i prawo upadłościowe a split payment

Nadzór nad rachunkiem VAT sprawuje skarbówka, a środkami pozostającymi na koncie podatnik nie może swobodnie dysponować. Są one zabezpieczane na początek podatków VAT, CIT, PIT, składek ZUS oraz akcyzy i opłat celnych. Prawo podatkowe przewiduje możliwość uwolnienia środków z rachunku VAT na wniosek podatnika, jednak Naczelnik Urzędu Skarbowego zobligowany jest do zabezpieczenia w pierwszej kolejności interesu Skarbu Państwa.

Sytuacja komplikuje się, gdy podatnik ogłasza upadłość, mając zadłużenia względem Skarbu Państwa i jednocześnie inne zadłużenia względem pracowników i innych podmiotów. Prawo upadłościowe wyznacza bowiem priorytet w spłacaniu należności wynikających z praw pracowniczych (na dzień przed ogłoszeniem upadłości), alimentacyjnych,  rent z tytułu odszkodowań czy w przypadku rolników należności z tytułu umów o dostarczanie produktów z własnego gospodarstwa rolnego. Według prawa upadłościowego należności podatkowe należą do drugiej kategorii zadłużeń i muszą ustąpić pierwszeństwa pierwszej kategorii zadłużeniom. Stoi to więc w sprzeczności z prawem podatkowym.

Split payment a upadłość firmy – czy środki z rachunku VAT mogą pokryć zadłużenia inne niż podatkowe?

W związku z brakiem synchronizacji prawa podatkowego i prawa upadłościowego oraz licznych związanych z tym kontrowersji, Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu wystąpił z trzema pytania prejudycjalnymi do TSUE:

1. Czy przepisy unijne odmawiają prawa syndykowi wydania zgody na przekazanie środków zgromadzonych na rachunku VAT?
2. Czy zamrożenie środków na rachunku VAT w sytuacji upadłości podatnika nie narusza unijnej zasady proporcjonalności?
3. Czy Skarb Państwa może być uprzywilejowany względem innych wierzycieli.

Dotychczas nawet na wniosek syndyka, Naczelnik Urzędu Skarbowego odrzucali wniosek o możliwość włączenia środków z rachunku VAT do masy upadłościowej firmy. Obecnie znamy już opinię Rzecznika Generalnego, według której polskie przepisy podatkowe, dające możliwość zamrożenia środków na rachunku VAT są zgodne z unijnymi przepisami, a należności Skarbu Państwa mają priorytet przed należnościami innych wierzycieli. Chociaż w dalszym ciągu czekamy na orzeczenie TSUE, należy mieć na uwadze, że rzadko jest ono inne niż opinia Rzecznika Generalnego.

Należy więc mieć na uwadze, że należności względem Skarbu Państwa będą miały priorytet nad należnościami uwzględnionymi w prawie upadłościowym. Jednocześnie istnieje nadzieja, że w przypadku uregulowanej sytuacji finansowej względem Skarbu Państwa (brak opóźnień w podatkach i składkach), syndyk będzie mógł skutecznie wnioskować o uwolnienie środków zgromadzonych na rachunku VAT, by te weszły do masy upadłościowej firmy.